Samorząd województwa małopolskiego przyjazny seniorom

Prognozy demograficzne GUS dla Małopolski pokazują, że do 2050 roku liczba osób w wieku 60 lat i więcej zwiększy się 1,5 krotnie i będzie stanowiła 38,8% populacji. W grupie tej w szczególności zwiększać się będzie liczba osób 75+, w tym populacja nestorów.

Starzenie się jest procesem powszechnym i nieuniknionym, wywołanym między innymi zmniejszającą się dzietnością, ujemnym przyrostem naturalnym czy ubytkiem liczby ludności, ale także wydłużeniem się przeciętnego trwania życia i poprawą stanu zdrowia mieszkańców naszego regionu. Małopolska jako pierwszy region w kraju już w 2010 roku opracowała pierwszą w kraju strategię dotyczącą wyzwań jakim trzeba sprostać w kontekście starzenia się społeczeństwa. Jego kontynuacją i uzupełnieniem jest przyjęty w tym roku kompleksowy Program strategiczny Srebrna Małopolska 2030. Przy tworzeniu programu przyświecał nam jeden cel - zapewnienie pomyślnego starzenia się mieszkańców, zaspokojenie zróżnicowanych potrzeb osób starszych oraz stworzenie optymalnych warunków ich uczestnictwa w życiu społecznym. Traktujemy to jako wyzwanie i zobowiązanie zarazem – mówi Marszałek Województwa Małopolskiego Witold Kozłowski.

Zmianom demograficznym towarzyszą dalsze zmiany w procesie formowania się rodziny oraz ich styl życia. Coraz więcej seniorów, zwłaszcza w dużych miastach, ale i w mniejszych miejscowościach prowadzi osobne gospodarstwa domowe. Powoduje to zmniejszenie liczby rodzin wielopokoleniowych, a co się z tym wiąże, zmniejsza się tzw. potencjał opiekuńczy rodzin.

Tymczasem systematycznie rośnie populacja osób starszych wymagająca usług pielęgnacyjnych, w tym często usług specjalistycznych. Co istotne, w najbliższej perspektywie czasowej należy oczekiwać wzrostu liczby samotnych osób starszych, pozbawionych opieki rodzinnej i zdanych na opiekę w środowisku lokalnym oraz instytucjach opieki całodobowej.

Na to nakłada się problem z równym dostępem do opieki zdrowotnej i wsparcia opiekuńczego. Zróżnicowana regionalnie i znacznie ograniczona jest dostępność opieki na terenach wiejskich, szczególnie wśród seniorów pozbawionych możliwości transportu publicznego i prywatnego.

W niektórych gminach seniorzy nadal nie mają dostępu do dziennych domów opieki lub wsparcia opiekuńczego w miejscu zamieszkania. Ponadto, opieka zdrowotna nie zaspokaja podstawowych potrzeb seniora, nie gwarantuje ciągłości i kompleksowości udzielania świadczeń po interwencjach medycznych, np. pobycie w szpitalu, a także nie zapewnia zaleconej kontynuacji opieki i usług w środowisku, w tym socjalnych.

Seniorzy wykazują się stosunkowo niską aktywnością społeczną i obywatelską, co widać chociażby w małej liczbie osób starszych angażujących się w działania wolontaryjne, czy w działania rad senioralnych w gminach. Jest to także związane z brakiem efektywnych działań w kierunku wyeliminowania stereotypowego myślenia o seniorach i tworzenia pozytywnego wizerunku starości. Wciąż funkcjonuje przekonanie, że seniorzy(babcie/dziadkowie) powinni najpierw zająć się wnukami, a potem sobą. Sytuacji nie poprawia z pewnością brak kompleksowej oferty edukacyjnej dla seniorów w gminach, zwłaszcza tej nastawionej na rozwój kompetencji społecznych i obywatelskich), a także dostosowanej do ich potrzeb oferty kulturalnej, zwłaszcza dla seniorów z mniejszych i peryferyjnych miejscowości. Nadal diagnozuje się bariery w dostępie do obiektów kultury (np. bariery architektoniczne, zwiększenie dostępności dla osób niepełnosprawnych ruchowo, z zaburzeniami wzroku, słuchu itp.), a także bariery w przestrzeni publicznej i mieszkaniowej.

Reakcją Województwa Małopolskiego na wyżej wspomniane zjawiska jest zbudowanie skutecznej polityki senioralnej rozumianej szeroko jako ogół działań prowadzących do zapewnienia warunków wydłużenia aktywności, zarówno zawodowej, jak i społecznej oraz samodzielnego, zdrowego, bezpiecznego i niezależnego życia osób starszych. Program strategiczny Srebrna Małopolska 2030 jest jednym z narzędzi budowania tej polityki.

Poprawa sytuacji osób starszych w regionie wymaga współpracy między władzami i instytucjami samorządowymi różnych szczebli – województwa, powiatów i gmin, ale także organizacji pozarządowych, przedstawicieli biznesu czy podmiotów leczniczych i opiekuńczych. W prace nad całokształtem programu zaangażowaliśmy zatem podmioty samorządu terytorialnego funkcjonujące na obszarze województwa małopolskiego, podmioty rządowe, organizacje pozarządowe, a nawet podmioty rynkowe, przy wsparciu grona ekspertów zajmujących się zagadnieniami zdrowia, opieki, edukacji czy rynku pracy - podkreśla marszałek Witlod Kozłowski

Program zawiera propozycje projektów, zadań dla samorządów terytorialnych, organizacji pozarządowych i innych podmiotów współpracujących z seniorami uwzględniając ustawowe zadania tych podmiotów oraz respektując ich niezależność.

Zgodnie z zasadą, że na pomyślne starzenie się należy pracować przez całe życie, najmłodszą grupą docelową, do której adresowane są działania w programie stanowią osoby po 50. roku życia, głównie z uwagi na profilaktykę. Najstarszą zaś - osoby w wieku 90 lat i więcej, gdyż notuje się coraz wyższy odsetek osób długowiecznych w Małopolsce.
W programie chcemy skutecznie wykorzystać ogromny potencjał, który drzemie w osobach starszych, a dziś jest wykorzystywany w stopniu absolutnie niewystarczającym. Planujemy postawić nie tylko na seniorów już aktywnych, w różnych organizacjach, jak kluby seniora, czy uniwersytety trzeciego wieku, ale pragniemy dać szanse na wyjście z domu seniorom biernym, bo niestety jest ich więcej, niż tych pierwszych.

Główny nacisk w programie położony jest więc na poprawę stanu zdrowia osób starszych, stworzenie im optymalnych warunków uczestnictwa w życiu społecznym oraz wydłużenie aktywności zawodowej. Odzwierciedla to struktura programu, złożona z czterech priorytetów: Zdrowie i opieka, Aktywizacja społeczna, Aktywizacja zawodowa oraz Przestrzeń i mieszkalnictwo.

W procesie zdrowego starzenia się społeczeństwa ważnym elementem jest jakość życia, o której decyduje m.in. długie życie w zdrowiu fizycznym i psychicznym. Dlatego też w ramach pierwszego priorytetu Programu strategicznego Srebrna Małopolska 2030 – „Zdrowie i opieka” przewidujemy wsparcie utrzymania osoby starszej w dobrej kondycji poprzez różne formy interwencji, zarówno o charakterze medycznym, jak i tych mających na celu zachęcenie mieszkańców województwa do dbania o własne zdrowie.

W Małopolsce dominującymi schorzeniami wśród osób starszych są choroby układu krążenia oraz choroby układu mięśniowo-kostnego, w tym osteoporoza, dlatego też realizowany będzie program Zadbaj o swoje serce po czterdziestce” – Małopolski Program Profilaktyki Choroby Niedokrwiennej Serca oraz Małopolski Program Profilaktyki Osteoporozy. W celu lepszej identyfikacji problemów zdrowotnych w grupie osób dojrzałych rekomendowany jest pomysł opracowania i wdrożenia bilansu stanu zdrowia dla określenia stanu zdrowia oraz program zapobiegania występowania i opóźniania efektów zespołu kruchości i sarkopenii wśród seniorów, a także działania zmierzające do zmniejszenia zjawiska niedożywienia, który pozwoli na wczesne wykrywanie ww. zespołów oraz objęcie opieką tej części pacjentów, u których zespoły te zostaną zdiagnozowane.
Ze względu na zwiększającą się grupę osób wymagających zarówno opieki zdrowotnej jak i różnego wymiaru opieki środowiskowej, program przewiduje działania w celu zwiększenia dostępności do tych właśnie usług, w szczególności rozszerzenie oferty w zakresie wsparcia środowiskowego, mieszkań chronionych, zapewnienie dziennej opieki i terapii dla osób starszych dostępnej w środowisku profilowanych na osoby starsze z chorobami otępiennymi.
Małopolska ma doświadczenia w wykorzystaniu technologii informacyjno-komunikacyjnych na rzecz zdrowia seniorów potrzebujących wsparcia w codziennym funkcjonowaniu w ramach projektu Małopolski Tele-Anioł. Planowane jest także opracowanie i wprowadzanie nowych rozwiązań, w tym narzędzi monitorujących zdalnie stan pacjenta. W ramach konkursu Srebrna Innowacja wspierane będą firmy, które tworzą rozwiązania służące dobrostanowi seniorów i rozpowszechniane będą dobre praktyki pozwalające na poprawę jakości życia seniorów w województwie małopolskim.

Drugim, niezmiernie ważnym priorytetem Programu strategicznego Srebrna Małopolska 2030 jest „Aktywizacja społeczna” osób starszych. Projekty i inicjatywy przewidziane do realizacji będą skupiały się na tworzeniu warunków umożliwiających aktywne ich uczestnictwo w życiu społecznym oraz na wspieraniu wszelkich form aktywności obywatelskiej, kulturalnej, artystycznej, sportowej, a także na tworzeniu warunków do solidarności i integracji międzypokoleniowej. Dużą rolę w tym zakresie mogą odegrać organizacje społeczne, które stanowią dobrą formę dla realizacji aktywności osób starszych, ale także samorządy, których zadaniem jest stworzenie odpowiednich przestrzeni do podejmowania różnorodnych aktywności przez seniorów.

W ramach poprawy dostępności oferty kulturalno-edukacyjnej realizowany będzie m in. Program Małopolska Kultura Wrażliwa, prowadzone będą szkolenia zwiększające kompetencje małopolskich kadr kultury w zakresie tworzenia profesjonalnej oferty kulturalnej dla osób starszych, a poszczególne gminy będą wdrażały Programy Aktywności i Integracji Seniorów. Chcemy, aby w środowiskach lokalnych powstały miejsca sprzyjające integrowaniu seniorów, z ciekawą ofertą spędzania czasu wolnego, nastawioną nie tylko na zabawę, ale przede wszystkim na edukację, rozwijanie pasji i zainteresowań, dostępną również dla seniorów z niepełnosprawnościami. W ramach programu szeroko promowane będą wszelkie formy aktywności fizycznej i turystyki. Planujemy, aby w Małopolsce powstała bogata oferta turystyczno-rekreacyjna oraz sportowa nastawiona na potrzeby starszego odbiorcy i odpowiadająca jego oczekiwaniom, wykorzystująca walory przyrodniczo-kulturowe naszego regionu.
Ponadto w programie podejmowane będą inicjatywy na rzecz wzmocnienia roli osób starszych w życiu publicznym i partycypacji społecznej i obywatelskiej. Na pierwszym miejscu wsparcie dotyczyć będzie tworzenia gminnych rad senioralnych, których jest w dalszym ciągu relatywnie mało w naszym regionie, ale także pomoc organizacjom senioralnym w zakresie pozyskiwania zewnętrznych źródeł finansowania, tak aby mogły skuteczniej sięgać po środki na projekty społeczne i efektywnie je realizować.

Aby móc realizować skuteczniej działania partycypacyjne osób starszych należy wzmocnić pozytywny wizerunek seniora w społeczeństwie. Aby to zrobić, seniorzy muszą nabywać nowe umiejętności. Szczególnego znaczenia w tym kontekście nabiera edukacja cyfrowa. Korzystanie z Internetu, które wcześniej było jedynie rozszerzeniem możliwości pracy, nauki czy rozrywki, stało się koniecznością, a wykluczenie cyfrowe skazuje osoby starsze na utratę dostępu do szybkiej informacji, a przez to na funkcjonowanie na marginesie życia społecznego.

Niebagatelną rolę w programie odgrywa także bezpieczeństwo seniorów, zwłaszcza zmniejszenie skali oszustw dokonanych na osobach starszych. W ramach programu przewidziano zatem liczne przedsięwzięcia edukacyjne i informacyjne skierowane do małopolskich seniorów w zakresie poprawy ich bezpieczeństwa, które będą realizowane przez Komendę Wojewódzką Policji w Krakowie we współpracy z placówkami oświatowymi oraz mediami.

Wreszcie, poprzez program chcemy mocniej wesprzeć samorozwój osób starszych i promować szeroko działania wolontaryjne, tak aby po przejściu na emeryturę nie wycofywały się one z życia społecznego, ale nadal mogły dzielić się swoją wiedzą i doświadczeniem z młodszym pokoleniem.

Jednym z kluczowych wyzwań, przed którym stoi Województwo Małopolskie, jest podjęcie działań mających na celu stworzenie warunków umożliwiających wykorzystanie potencjału osób starszych i utrzymanie ich na rynku pracy. Trzeci priorytet programu „Aktywizacja zawodowa” dedykowany jest budowaniu kultury organizacyjnej w firmach pod kątem adaptacji miejsc pracy do potrzeb starszych pracowników.
Działania te będą polegały na zachęceniu osób starszych i zapewnieniu im możliwości dalszego rozwoju lub przekwalifikowania się do stanowiska bardziej odpowiedniego dla wieku, tak aby móc zatrzymać doświadczonych pracowników na rynku pracy. Ponadto nacisk kładziony będzie na poprawę warunków samej pracy poprzez min. uelastycznienie organizacji pracy, np. poprzez zapewnienie ruchomych godzin pracy czy pracy w niepełnym wymiarze czasu, promowanie i tworzenie u pracodawców systemów intermentoringu czy dostosowanie miejsc pracy do wymogów ergonomii.

Program strategiczny Srebrna Małopolska 2030 jest programem kompleksowym, wieloaspektowym, zakładającym współpracę międzyinstytucjonalną w regionie, opartym na szerokim udziale osób starszych i z szerokim wachlarzem działań im dedykowanych. Mamy nadzieję, że spełni oczekiwania seniorów i stanie się skutecznym narzędziem we wdrażaniu polityki senioralnej województwa małopolskiego.

Pełna wersja Programu dostępna jest na stronie internetowej Senioralna Małopolska – www.senioralna.malopolska.pl

Krok po zdrowie - flagowe projekty województwa małopolskiego realizowane na rzecz seniorów.

Do Programu strategicznego Srebrna Małopolska 2030 zostały wpisane działania o charakterze priorytetowym dla prowadzenia polityki senioralnej, już wcześniej realizowane przez samorząd województwa małopolskiego.

Jednym z nich jest Małopolski Tele-Anioł. To projekt skierowany do osób niesamodzielnych, które potrzebują pomocy w wykonywaniu codziennych czynności. Oprócz opaski bezpieczeństwa wyposażonej w przycisk SOS z możliwością całodobowego połączenia z Centrum Teleopieki, osoby samotne oraz te, którym rodzina nie była w stanie zapewnić odpowiedniej opieki otrzymały realną pomoc w zaspokajaniu podstawowych potrzeb jak: zrobienie zakupów, posprzątanie mieszkania, wykupienie leków z apteki czy pomoc w przygotowaniu posiłków. Ten unikalny system polegający na połączeniu nowoczesnej technologii z tradycyjnymi usługami opiekuńczymi bez wątpienia poprawił sytuację życiową najbardziej potrzebujących Małopolan.

W związku z sukcesem I edycji trwają intensywne prace nad kolejną edycją projektu pn. „Małopolski Tele-Anioł 2.0”, który będzie współfinansowany w ramach Programu Regionalnego Fundusze Europejskie dla Małopolski 2021-2027. Zakłada dotarcie ze wsparciem aż do 8 000 osób niesamodzielnych oraz zapewnienie dodatkowych usług opiekuńczych i sąsiedzkich dla 2 500 z nich. Jednocześnie poszerzony zostanie zakres działań projektowych o pomoc wytchnieniową kierowaną do opiekunów osób niesamodzielnych. Na podstawie analizy sytuacji zdrowotnej seniorów z województwa małopolskiego, zdecydowano się także na pilotaż usług telemedycznych. Rekrutacja do projektu „Małopolski Tele-Anioł 2.0” rozpocznie się z na poczatku 2024 roku.

Kolejnym ważnym projektem na rzecz osób starszych, wpisanym do programu jest inicjatywa pod wiele mówiącą nazwą „Wiek seniora, a wigor juniora”. To otwarty konkurs ofert mający na celu zlecenie podmiotom prowadzącym działalność pożytku publicznego realizacji zadań publicznych Województwa Małopolskiego w obszarze „działalności na rzecz osób w wieku emerytalnym”.

Zarząd Województwa Małopolskiego przeznaczył na realizację zadań wybranych
w ramach konkursu środki finansowe do łącznej kwoty 1 400 000 zł.
Celem konkursu było zapewnienie skutecznej edukacji prozdrowotnej seniorów na rzecz ich pomyślnego starzenia się, zapobieganie typowym dla wieku starszego chorobom somatycznym, jak i psychicznym.

Inicjatywą niezwykle ważną, włączoną również do Programu strategicznego Srebrna Małopolska 2030 jest kampania „Jak bezpiecznie stosować leki?”, która ma na celu zwiększenie świadomości mieszkańców na temat stosowania leków, leków bez recepty i suplementów diety.

Sporządzono 12 zasad bezpiecznego stosowania leków, które zostały umieszczone na ulotkach i plakatach dostępnych w podmiotach leczniczych na terenie województwa małopolskiego.

Opracowaliśmy zeszyt pacjenta, w którym pacjent będzie mógł zapisać przyjmowane leki i suplementy. Łącznie 5 000 zeszytów pacjenta zostało przekazanych do wybranych podmiotów leczniczych w Małopolsce, a kolejnych 20 000 sztuk trafi do Małopolan jeszcze w tym roku.

Samorząd Województwa Małopolskiego prowadzi także różne działania mające na celu zwiększenie dostępności kultury dla seniorów. Oprócz konkursów grantowych, w których licznie biorą udział organizacje działające na rzecz seniorów: stowarzyszenia, Uniwersytety Trzeciego Wieku, kluby seniorów, koła gospodyń wiejskich – Województwo we współpracy z podległymi instytucjami kultury prowadzi również własne działania w tym zakresie.

Pierwszym z nich jest program „Małopolska. Kultura wrażliwa”, włączony do Programu strategicznego Srebrna Małopolska 2030. Ma on na celu zwiększenia obecności osób z różnorodnymi potrzebami w instytucjach kultury. Początkowo nakierowany był na osoby z niepełnosprawnościami, jednak z biegiem czasu pojęcie dostępności kultury zostało rozszerzone na inne osoby, które mają szczególne potrzeby, w tym również na seniorów. Program zakłada, iż uczestnictwo w kulturze nie powinno być przywilejem, tylko prawem. Kultura powinna być dostępna dla każdego, bez względu na stan zdrowia, sytuację ekonomiczną, wiek czy miejsce zamieszkania. W ramach „Kultury wrażliwej” odbywają się szkolenia, audyty dostępności oraz zmiany infrastrukturalne w wojewódzkich instytucjach kultury. Małopolskie muzea, teatry i centra kultury z roku na rok są coraz lepiej przystosowane do potrzeb wszystkich osób z niepełnosprawnością ruchową i sensoryczną, w tym  osób starszych.,

Kolejnym programem, który w szczególny sposób dotyczy seniorów jest „Kultura dla Seniora”, realizowany od 2022 roku, który Sejmik Województwa Małopolskiego ogłosił rokiem Seniora i Solidarności Między­pokoleniowej. Samorząd Województwa przeprowadził liczne działania dedykowane seniorom: były to wyjątkowe koncerty Opery Krakowskiej oraz Filharmonii im. K. Szymanowskiego w Krakowie w różnych częściach Małopolski pod nazwą „40 lat minęło”. Tematyką koncertów była mu­zyka z polskich filmów i seriali autorstwa Jerze­go „Dudusia” Matuszkiewicza. Ubiegłoroczna pilotażowa edycja spotkała się z bardzo dużym odzewem i ciepłym przyjęciem. Pięć koncertów wykonywanych przez zespoły artystyczne wojewódzkich instytucji kultury – Opery Krakowskiej oraz Filharmonii – odbyło się w Nowym Sączu, Wygiełzowie, Tarnowie oraz dwa koncerty w Krakowie.

Sukces pierwszej edycji zdecydował, że Zarząd Województwa Małopolskiego postanowił kontynuować program w 2023 r., dzięki czemu seniorzy mogli uczestniczyć w koncertach Filharmonii i Opery Krakowskiej, które odbyły się w różnych częściach województwa, poświęconych wybitnemu polskiemu tenorowi – Janowi Kiepurze za symboliczną opłatą. Koncerty odbywały pod hasłem „Jesień z Kiepurą”. Ich ideą jest umożliwienie obcowania z kulturą wysoką w całej Małopolsce. W tym roku osoby starsze miały okazję uczestniczyć w koncertach w Krakowie, Nowym Sączu, Tarnowie, Suchej Beskidzkiej i Libiążu.

W perspektywie roku 2030, kiedy to kończy się horyzont czasowy Programu strategicznego Srebrna Małopolska 2030, mamy nadzieję na polepszenie jakości życia starszych Małopolan, we współpracy z liderami lokalnych społeczności, lokalnymi samorządami i organizacjami pozarządowymi. Chcemy wdrożyć w życie politykę senioralną zgodnie ze znaną maksymą prezydenta Stanów Zjednoczonych F.D. Roosevelta – Nie starzeje się ten, kto nie ma na to czasu.